Tisa kao panonska lepotica kroz istoriju pružala je mnoge blagodeti i bila veliki izazov da se na njenim obalama formiraju naselja i utvrđeni – kontrolisani prelazi još od praistorijskih vremena. Jedva vidljive ruševine starog grada, kilometar od centra Novog Bečeja uzvodno, nemo svedoče o jednoj malo poznatoj istoriji ovog prostora. Nesumnjivo da je još od antičkih vremena ovaj prelaz korišćen, ne samo za ratne pohode Rimljana u borbi protiv varvara već i za razvijenu trgovinu.
Da je tu postojalo i utvrđenje, na peščanom ostrvu na sredini reke Tise, svedoče sačuvane rimske cigle uzidane u kasniju srednjovekovnu tvrđavu. Sve do pred kraj XI veka nemamo, u pisanim istorijskim izvorima, podatke o ovom utvrđenju. Jedino što pouzdano znamo da je ove prostore držala porodica Becsey po kojoj su kasnija dva naselja u njenoj blizini i dobila ime. Utvrđenje je korišćeno za obezbeđenje prelaza preko Tise gde se nalazila skela i posada koja je naplaćivala skelarinu i kontrolisala plovidbu rekom.
O važnosti ovog prelaza svedoči i podatak da se u blizini nalazila crkva Arača. Ovim prelazom na Zapad je transportovana banatska pšenica, so, drvo i kamen iz rumunskog dela Banata. Ne tako davno, otkrivena je u budimpeštanskom arhivu jedna povelja iz 1091. gde se pominje da je varvarsko pleme Kumani potučeno kod mesta Bečej, ali istoričari nisu dali pouzdani sud da se radi baš o tvrđavi između današnjeg Novog Bečeja i Bečeja.
Prvi pouzdaniji podatak beleži se u darovnici ugarskog kralja Bele IV kojom on 1238. vitezovima hospitalcima daruje ovo utvrđenje, što nesumnjivo svedoči o njegovom značaju, pre svega ekonomskom. Kao utvrđeni grad pominje se početkom tridesetih godina XIV veka kada se piše o izvesnom kastelanu, zapovedniku tvrđave. I narednih godina ugarska kruna svojim darovnicama pridavala je ne mali značaj bečejskoj tvrđavi. Tako je budući kralj Žigmund Luksemburški braći Ladislavu i Stevanu Lošonciju dao na korišćenje ovaj utvrđeni grad. Početkom XV veka kao ugarski vazal Stevan Lazarević dobija u posed i Bečej. Posle njegove smrti značajne posede u današnjoj Vojvodini dobija sestrić, Đurađ Branković od kada počinje intenzivnije naseljavanje srpskog življa u ove krajeve. O izuzetnom značaju tvrđave svedoči i podatak da se u njoj, ali i u Arači održavaju županijska zasedanja, a svoje staračke dane provodio je tu despot Đurađ u lovu i političkim pregovorima. Jedno vreme (1450.) tvrđavu je držao i Janoš Hunjadi (Sibinjanin Janko).
U turskim osvajanjima polovinom XVI veka tvrđava dobija još više na značaju. Mehmed paša Sokolović ju je zauzeo 19. septembra 1551. a Araču spalio i opljačkao. Turski period istorije tvrđave malo nam je poznat, ali i to malo sačuvanih podataka svedoči o njenom ponovnom značaju. Vredne podatke zabeležio je putopisac Evlija Čelebija koji je tvrdio da u njoj, kao vakufskom dobru se nalazi, poreznik, carinski inspektorat i janičarski serdar. Zakupnina od carine pripadala je temišvarskoj posadi. Napisao je i to da je „grad na Tisi divan, četvorouglast. Kod pristaništa nalazila se gostionica i 50 dućana. Spominje i džamiju (najverovatnije je mislio na Araču), kupatilo, medresu i sto kuća. Hvalio je stanovništvo kao vrlo gostoljubivo„.
U vreme austrijsko-turskog rata 1683-1699. tvrđava nije imala značajniju ulogu. Prema odlukama mira u Sremskim Karlovcima 1699. sve tvrđave na Tisi imale su se porušiti. Sa rušenjem bečejske tvrđave otpočelo se u martu 1701. pod rukovodstvom komandanta Segedina Johana Fridriha de Globica. U organizaciji radova, ne samo rušenja tvrđave, već i pripremu izgradnje naselja oko nje učestvovao je i inženjer Johan Kristijan de Kolet koji je sačinio detaljan opis i plan tvrđave koji se čuva u Ratnom arhivu u Beču. Dužina bedema i četiri kule iznosila je 280 metara, a površina 2331 m2. Glavna, centralna kula, bila je visoka 17,2 m. Prilikom rušenja trebalo je ukloniti skoro 3000 m3 zida, što je na žalost i veoma savesno učinjeno do polovine maja 1701. Uporedo sa rušenjem tvrđave otpočelo se i sa gradnjom novog naselja na desnoj obali Tise gde se imala smestiti srpska milicija. Ovo naselje dobilo je ime Noe Beche za razliku od Turskog u Banatu jer je on još 17 godina bio pod Turcima, a taj će naziv zadržati sve do XX veka kada dobija ime Novi Bečej, a bački Stari Bečej.
Prilikom velikih meliorizacionih radova, tj ispravljanja korita reke Tise, krajem XVIII veka, današnji tok reke ide preko mesta ostrvskog utvrđenja, a vidljivi su ostaci samo jedne od kula.
Tekst je preuzet iz: Fragmenti iz istorije Bečejske tvrđave,
autora dr Aleksandar Kasaš
