KUĆA DIMITRIJA ANASTASIJEVIĆA SABOVA - SREMSKI KARLOVCI

Kuća Dimitrija Anastasijevića Sabova u Sremskim Karlovcima sagrađena je 1790. godine. Trinaestog avgusta 1791. Stefan Stratimirović došao je sa pratnjom u tu kuću, gde ga je na spratu dočekao Dimitrije Anastasijević Sabov s ukućanima i slugama. Sabov je dao pare Stratimiroviću, a on bečkom caru Leopoldu Drugom, pa su Srbi dobili pravo da osnuju gimnaziju, dok je Sabov dobio plemićku titulu i grb. U jesen 1792. godine gimnazija je primila prve đake, a nastava je održavana na nemačkom i latinskom.

 Dimitrije Anastasijević Sabov umro je 1803. godine i sahranjen je na donjem groblju u Sremskim Karlovcima. Sledeće godine umire i posinak Mata, naslednik plemstva i celokupnog bogatstva Sabova (oko 90.000 forinti, kuće i vinograda). Snaha Dimitrija Anastasijevića Sabova, udovica Matina Marija, rođena Budimka iz elitnog naselja Tabana, postaje tako jedini naslednik celokupne imovine i plemičke titule. Svi počinju da je oslovljavaju plemenita Marija Anastasijević.

 Neposrednim angažovanjem Stevana Stratimirovića udovica Marija upoznaje grofa Dimitrija Brankovića, u to vreme kapetana Petrovaradinske regimente. Mladi stasiti kapetan Branković venčava se sa njom u manastiru Grgeteg 19. jula 1805. godine, pa Marija postaje grofica Marija Branković (mnoštvo detalja o tome može se pronaći u romanu „Poslednja grofica Brankovićka“, objavljenom na ćirilici 1889. u Zemunu, u prevodu Mojsija Moja Dedića). Dimitrije Branković, kapetan varadinske regimente, napušta vojnički poziv, a zadržava titulu grofa (unuk je grofa Jovana Lipovca Brankovića, prvog oberkapetana somborskih frajkora). 

Grof Dimitrije Branković lično je poznavao vođu Prvog srpskog ustanka Karađorđa. Znali su se iz vremena poslednjeg austrijsko-turskog rata – obojica su bili u Mihaljevićevim frajkorima. Branković tako postaje oficir za vezu vođa srpskih ustanika i mitropolita Stefana Stratimirovića Kulpinca. U to vreme Branković je imao čin poručnika carske Austrije. Stratimirović je preko svog ličnog izaslanika grofa Brankovića bio u toku sa dešavanjima i svesrdno je materijalno pomagao Karađođeve ustanike. Grof Dimitrije Branković umro je 1867. u 67. godini i sahranjen je tik pored spomenika Dimitrija Anastasijevića Sabova na donjem groblju u Sremskim Karlovcima.

 U kuću Sabova udovica Branković školske 1839/40. godine prima na stan Alekseja Radičevića, potonjeg Branka, i njegovog dve godine mlađeg brata Stevana. Sledeće dve godine šalje braću Radičeviće kod svojih u Temišvar, gde je već zaposlila njihovog oca Teodora. Grofica Marija je rođena Temišvarka iz bogate familije Srba Konzulović.

 Dane provedene kod grofice Branković tokom poslednje godine školovanja u gimnaziji Branko Radičević je opisao u iskrenoj lirskoj poemi „Tuga i opomena“, posthumno objavljenoj.

 Kuću Sabova kasnije kupuje bogati Karlovčanin Marko Popović Smotra, školovani vinogradar, rodonačelnik prvih zasada otpornih na filokseru loze posle strašne 1885. godine i sledećih deset godina kada su ovi insekti opustošili sve karlovačke vinograde. Njegovim primerom kreću i ostali Karlovčani, ali sada su to uglavnom bele sorte, a stare, gajene, pre filoksere, na podlozi kadarke postaju rektkost.

 U ovoj karlovačkoj kuću, kod svoje kume Angeline Popović Smotre, od 1932. do 1936. godine stanovala je Teodora Petrović Majica, decenijski profesor gimnazije i veliki saradnik Matice srpske. Jedno vreme, pre 1941. godine, tu je kratko boravio i Vasa Stajić.

 Kuća osnivača gimnazije revitalizuje se sredstvima pokrajine Vojvodine. Svojevremeno su Milan Kašanin i Veljko Petrović, a zatim i Dejan Medaković, na prvo mesto po značaju stavljali gimnaziju, a odmah iza nje kuću Sabova. Današnja zgrada gimnazije je sto godine mlađa od kuće Sabova, kao i Patrijaršija, Bogoslovski seminar, Palata narodnih fondova...