Titel je staro naselje, sa Bačem najstarije naselje u Bačkoj. Zahvaljujući svom položaju sa dominantnim bregom nad prostranom ravnicom i rekama koje ga okružuju (Tisa, Dunav, Begej), Titel je oduvek bio pogodan za naseljavanje.

Na njegovom tlu su nekada živeli Dačani, pa potom keltska plemena. Početkom nove ere, prostor koji su nekada naseljavali Dačani i Skordici, naseljava sarmatsko pleme jazigi. Prve pisane rimske spomenike nalazimo u razvalinama na Titelskom bregu krajem I veka nove ere. Rimljani podižu i svoje utvrđenje, čiji će ostaci biti do kraja razvučeni tek 1790. godine kada su doseljenici iz pravca Beograda gradili svoje kuće u Titelu koristeći građu iz starih rimskih zidina.

Na teritoriji današnjeg Titela smenjivala su se tokom perioda seobe naroda mongolska plemena Huni, Avari, Protobugari, germanska plemena, zatim Goti, Gepidi i Sloveni.

Mađari su počeli da se naseljavaju u Panonsku niziju krajem IX, da bi sredinom X veka vladali područjem oko ušća Tise u Dunav.Titel se u to vreme pominje kao utvrđeno naselje. Krajem XI veka mađarski kralj Laslo I osnovao je u Titelu avgustinski manastir čime počilje novi period u razvoju naselja. Ovaj dobro situirani manastir uživao je veliki ugled u Ugarskoj, a njegove starešine decenijama su vršile dužnost kraljevskih kancelara ili vicekancelara. Sredinom XII veka zabeleženo je da je Titel mnogoljudno mesto, da njegovi stanovnici  imaju velike posede i dobre životne uslove. Od kraja XIV veka titelski kaptol je bio najveći veleposednik u južnom delu Bačke. Oko 1440. godine Titel je bio deo poseda despota Đurđa Brankovića, koji je dobio kao mađarski vazal.

S obzirom na sve veću opasnost od Turaka, kardinal Toma Bakač, propozit titelski, 1500. godine povećava utvrđeni grad. Posle pada Beograda pod tursku vlast (1521) strategijski značaj titelske tvrđave raste, njoj se namenjuje glavna uloga u zaštiti južne granice od nadiranja turske vojske. Marta meseca 1526. godine grad ipak osvajaju Turci. Pošto su Mađari napustili naselje pred Turcima, avgustinski manastir je opusteo. Od 1541. godine Titel je sedište nahije Segedinskog sandžaka.

Vredne podatke o naselju za vreme turske okupacije daje Evlija Čelebija, koji je zabeležio da su u Titelu na početku XVII veka postojale tri džamije, dve tekije, tri medrese i četiri školeza sticanje osnovnih znanja. Tu je bio i jedan amam, prostrana čaršija, bazar sa 70 dućana i hanova, kao i tri stotine skladišta za so. Titel je u turskoj vlasti bio sve do 1688. da bi do sklapanja Karlovačkog mira 1699. stalno prelazio iz ruku austrijske vojske u turske ruke i obrnuto. U tim borbama je beogradski Džafer-paša spalio 1695. godine utvrđeni grad, pobivši pre toga srpsku posadu grada od hiljadu vojnika sa zapovednikom Stefanom Prodanom Štetom. Interesantan je podatak da su vojnici srpskog zapovednika bili smešteni u zemunicama oko tvrđave. Ocenjujući položaj i značaj tvrđave, Turci su odredbama Karlovačkog mira (1699) izričito tražili da se ona više ne može obnavljati, pa se njeni ostaci danas samo naziru.

Nakon potpisivanja Karlovačkog mira 1699. godine, Austija je formirala Podunavsku, Potisku i Pomorišku vojnu granicu.

Titel je do 1747. godine bio u sastavu Podunavske krajine, a potom kratko u sastavu Potiske. Kada su razvojačene Potiska i Pomoriška krajina (granica), ušao je u sastav Potiskog dištrikta, čije je sedište bilo u Bečeju. 1763. Titel postaje sedište šajkaškog bataljona, koga su sačinjavali, pored Titeljana i graničari 13 okolnih naselja.  Kraj između Dunava, Tise i Velikog kanala, sve do Temerina i Nadalja dobio je ime Šajkaška. Prvi komandant bataljona bio je Srbin Aron Stanisavljević. Osnovni zadaci i dužnosti šajkaša (vojnika) bili su regulisani posebnim aktom, takozvanom Regulamentom. Po njemu su šajkaši bili obavezni da prema carevom nahođenju vrše vojne službe u ratu i miru, na kopnu i vodi, da se brinu o opštoj bezbednosti na Dunavu, Tisi i Savi i da štite stanovništvo od upada razbojnika. Svakog proleća svi šajkaši su dolazili u Titel na obuku koja je trajala po nedelju dana.

Novi status naselja svakako se odrazio u graditeljskom korpusu. Većina javnih objekata i kuća bila je porušena tokom vojnih sukoba u tursko-austrijskim ratovima. U Titelu, sedištu Šajkaškog bataljona, po podacima opisa Franca Engela 1786. godine bilo je 176 graničarskih kuća koje su delimično bile sagrađene od naboja, a delimično od cigle. Navodi se da je Titel građen pravilno i da ima „ilirsku“ (srpsku) školu, pravoslavnu crkvu i parohijski dom, katoličku kapelu, kvartir za komandu bataljona i kantona, stanove za kapetana, azditora, poručnika, bataljonskog hirurga, za profuza, ađutanta, kancelariju računovodstva, staru glavnu stražaru, gostionicu, kovačnicu, kasapnicu, oružnicu, pristanišnu stražaru, barutanu, spremište za šajke i pontone i šest državnih bunara. U dokumentima se navodi i skela za prevoz preko Tise u Banat.

U sastavu Bataljona Titel ostaje do 1873. godine kada je razvojačen i uključen u Bač-bodrošku županiju. Teritorija Bataljona je podeljena na titelski i žabaljski srez. Usledio je novi način organizacije života na ovim prostorima. U drugoj polovini XIX veka pa do Prvog svetskog rata i između ratova, u Titelu se beleži graditeljska delatnost koja je ostavila vredna zdanja kao svedočanstvo o razvijenom društvenom, kulturnom i verskom životu.

Naseljena mesta opštine Titel su Vilovo, Gardinovci, Lok, Mošorin, Titel i Šajkaš.

Više informacija

---

USTANOVA TITELSKI BREG
Adresa: Glavna 1, Titel
Telefon: +381 (0)21 29 62 177, +381 (0)21 29 62 178
E-mail: info@titelskibreg.com
Web: www.titelskibreg.com
Facebook: https://www.facebook.com/titelskibreg

---