CRKVA SVETOG BOGOJAVLjENjA - SRBOBRAN

Hram svetog Bogojavljenja u Srbobranu u drugoj polovini osamnaestog veka, stanovništvo Srbobrana ostvaruje snažan nacionalni, kulturni i privredni procvat. To je Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini pružilo uslove za izgradnju novog hrama. Nakon opsežnih priprema, izgradnja je počela 1787. godine. Zbog obimnosti radova i teškoća koje su pratile izgradnju velelepnog hrama, ona je sa prekidima trajala dve decenije. Crkva je izgrađena na nešto uzvišenijem delu naselja, gde se ranije nalazilo groblje. "Lađa" crkve je dugačka 38,30 metara a široka 12,30 metara. Dva zvonika sa tornjevima visoka su 68 metara. Dubina temelja iznosi 3-4 metara. Srpska pravoslavna crkva u Srbobranu spada među naveće i najlepše pravoslavne hramove u našoj zemlji. Izuzetno je arhitektonsko rešenje. Njoj su slični sveti hramovi u Pančevu, Temišvaru i Budimu. Mada neki manji radovi na crkvi nisu bili završeni, ona je iz rodoljubivih razloga bila osvećena 1807. godine.To je bilo doba velike patriotske borbe srpskog naroda za slobodu i značajnih pobeda Karađorđevih ustanika. Srbi u Vojvodini su u tim događajima naslućivali ostvarenje svojih neprekidnih nadanja i želja za ujedinjenjem sa svojom braćom južno od Save i Dunava. Smatra se da ova znamenita crkva ima simbolično rodoljubivo značenje: zvonici sa 2 tornja predstavljaju srpski narod sa obe strane Save i Dunava, a velika "lađa" njegovo ujedinjenje i veličinu. U burnoj i tragičnoj 1848. i 1849. godini naselje je od mađarske vojne sile popaljeno, razrušeno i opljačkano. Srpska pravoslavna crkva je topovskim granatama razorena: tornjevi porušeni, zvonici i lađa oštećeni, krov izgoreo, a zvona razbijena. Posle pada Srbobrana (Sentomaša) 3. aprila 1849. godine i ikonostas crkve je uništen, a crkva opljačkana i oskrnavljena. Posle tragične 1849. izbeglice iz Srbobrana su se tek 1851. počele vraćati na svoja opustela i u korov zarasla ognjišta. Iako unesrećene i osiromašene, izbeglice prionuše na obnavljanje i popravku svojih kuća i osposobljavanje crkve za bogosluženje. Jedan od najvećih srpskih ikonoslikara XIX veka Novak Radonjić, rodom iz Mola, naslikao je ikonostas crkve svetog Bogojavljenja od 36 ikona, kao i zidnu sliku Svete Trojice sa Četiri Jevanđelista na svodu iznad soleje. Drvorez u Srpskoj pravoslavnoj crkvi svetog Bogojavljena izradio je od 1859.-1863. Georgije Dević, jedan od najboljih drvorezbara toga vremena. Zbog svoje umetničke vrednosti, ikonostas je pod brojem 217 upisan u registar zaštićenih spomenika kulture (rešenje broj 1552, Beograd, 20 decembra 1950. godine). Pošto je Srpska pravoslavna crkva u Srbobranu posvećena Bogojavljenju, u prvoj zoni su naslikane scene iz života Svetog Jovana ("Krštenje" i "Sabor Svetog Jovana"), pored uobičajenih ikona Bogorodice, Hrista i Svetog Nikole. Na svodu iznad soleje naslikana je zidna slika "Svete Trojice" sa jevanđelistima. Sa drvorezbarem Georgijem Devićem, Novak Radonjić je ostvario izuzetno lepu i raskošnu oltarsku pregradu, sa manjim skretanjem do tada već ustaljenog načina izrade. U nekoliko ikona, a naročito u parapetnoj ikoni "Ilijine žrtve", Radonjić unosi elemente romantičarskog slikarstva, zasnovanog na baroknoj epohi. Maja meseca 1869. godine, za hram svetog Bogojavljenja u Srbobranu naručena su nova crkvena zvona. Na zvonik desnog tornja zvona su podignuta na Petrovdan jula 1870. Njihov zvon je odjekivao na daleko. Zbog toga je nastao poznati stih: "Zvone zvona Srbobranska, sva se ori Bačka". Ta zvona, dika srbobranska, zvonila su do 1917. godine. Austrougarske vojne vlasti su naredile da se zvona skinu, otpreme za Beč i izliju u topove. Prozori na Srpskoj pravoslavnoj crkvi svetog Bogojavljenja, stakloslikarski su ukrašeni likovima svetitelja. Stakloslikarske radove je izveo 1938. godine umetnički stakloslikar Milan Stanišić iz Sombora. Nakon završetka Prvog svetskog rata, Srpska pravoslavna crkvena opština je kupila nova crkvena zvona. Postavljena su na zvonik, ali će još dva puta stradati. Srpska pravoslavna crkva svetog Bogojavljenja u Srbobranu je bez povoda i razloga aprila 1941. godine bila bombardovana granatama artiljerije mađarske fašističke okupatorske vojske. Oba tornja i krov crkve su bili znatno oštećeni. Prozori sa umetničkim stakloslikama svetitelja bili su izrešetani mecima mitraljeskih rafala. Crkva je od okupatora opljačkana i oskrnavljena, pa je zbog toga bila zatvorena. Crkveni obredi su vršeni u čitaonici u parohijskom domu. Pričinjena šteta otklanjana je nakon oslobođenja prema skromnim mogućnostima crkve sve do 1955. godine. Oštećene stakloslike svetitelja na prozorima obnovio je i popravio 1958. godine Stevan Stanišić iz Sombora. Zbog svoje izuzetne kulturno-istorijske vrednosti, Srpska pravoslavna crkva svetog Bogojavljenja u Srbobranu, upisana je pod brojem 345 u registar zaštićenih spomenika (rešenje broj 444, Novi Sad, 5. juna 1962. godine). U 1985. godini, počela je popravka i ulepšavanje crkve. Izvršena je rekonstrukcija krova lađe i limenih pokrivača tornjeva. Postavljeni su novi oluci. Popravljene su šalukatre na prozorima zvonika, kao i crkveni satovi u koje je ugrađen mehanizam na električnu struju. Zapadna strana crkve i zvonici su okrečeni. Iznenada, tragedija... U ovom značajnom kulturno-istorijskom spomeniku, 10. septembra 1987. godine u popodnevnim časovima, u tornju crkve pojavila se vatra. Požar se brzo širio proždirući suve grede krovne konstrukcije i tornjeve. Ljudi su nemo, s nevericom, tugom i suzama u očima posmatrali tragediju njihove čuvene crkve. Zahvaljujući čvrstoj konstrukciji koja je izdržala teret plamteće krovne građe "lađe", ali i padajućih greda sa rušećih tornjeva, vatra ipak nije uništila sve. U požaru je izgoreo krov lađe i oba tornja crkve. Vatra nije prodrla u unutrašnjost crkve. Tako je od požara sačuvan ikonostas, najveća vrednost crkve, a spasene su i ostale dragocenosti. Dobrovoljnim prilozima rodoljuba i vernika oštećeni delovi crkve su u minulim godinama 1987-1991 obnavljani. Prvo je hitno popravljen krov lađe, da bi se zaštitila unutrašnjost crkve od atmosferskih taloga. Tornjevi sa krstovima su ponovo sagrađeni i osvećeni u crkvenoj porti. Darovani crkveni satovi su ugrađeni na zvonike i osvetljeni električnim svetiljkama. U zidove ove znamenite crkve svetog Bogojavljenja, sa spoljne strane, ugrađene su nadgrobne ploče znamenitih Srbobranaca iz osamnaestog veka sa natpisima na crkveno-slovenskom jeziku. Sa leve strane pri zapadnom ulazu nalazi se velika ploča od crnog mermera sa sledećim natpisom: "Srbobranci poginuli, nestali i umrli u svetskom ratu 1914-1918 godine". Sledi spisak sa 181. imenom.